طب گیاهی حکمت | مجله سلامتی و فروشگاه دارو گیاهی
کبد بزرگ‌ترین غده در بدن مهره‌داران است و در ناحیه فوقانی حفره شکم، زیر دیافراگم قرار دارد. وزن این عضو حدود ۱.۵ کیلوگرم، رنگ آن قهوه‌ای مایل به قرمز و جنس آن شبیه به لاستیک است. تمامی موارد ذکر شده می‌تواند توسط بیماری‌های کبد تحت تأثیر قرار گیرد. کبد از دو قسمت بزرگ به اسم لوب چپ و راست تشکیل‌شده است. هپاتوسیت به سلول‌های کبدی گفته می‌شود که ۶۰٪ از بافت کبد را تشکیل داده‌اند و عملکردهای متابولیکی و ترشحی بدن را به عهده‌دارند.
سلول‌های دیگری به نام کوپفر که به ماکروفاژهای ستاره‌ای هم شناخته می‌شوند در بافت کبد وجود دارند که وظیفه اصلی آن‌ها بازیافت گلبول‌های قرمزی است که عملکرد خود را ازدست‌داده‌اند. یکی از عملکردهای مهم کبد، ترشح صفرا است؛ صفرا به هضم چربی‌ها کمک می‌کند. برای حفظ سلامتی، کارکرد صحیح کبد بسیار مهم است؛ در غیر این صورت با بیماری‌هایی مثل کبد چرب، سیروز کبدی و سرطان کبد روبرو خواهیم شد. یکی از جالب‌ترین نکات مربوط به کبد این است که توانایی ترمیم خود را دارد؛ یعنی قسمت سالم کبد، بخش آسیب‌دیده را بازسازی می‌کند.
وظایف کبد
غده کبد یکی از غدد مهم بدن است و تقریباً ۵۰۰ عملکرد حیاتی بدن را به عهده دارد. بدیهی است درصورتی‌که این عضو دچار مشکل شود بیماری های کبدی خطرناک رخ خواهد داد. در چنین شرایطی بدن نمی‌تواند وظایف خود را به‌درستی انجام دهد و آسیب‌های جدی به فرد وارد می‌شود.
- ترشح صفرا: صفرا به مایعی غلیظ که رنگ آن سبز یا زرد است گفته می‌شود. صفرا توسط کبد و برای کمک به هضم غذا ترشح می‌شود. این ماده در کیسه صفرا ذخیره می‌شود تا زمانی که بدن از آن برای هضم و تجزیه غذا استفاده کند.
- پاک کردن بدن از سموم: تمام خون بدن از کبد رد می‌شود. کبد سموم و دیگر مواد مضر خون را جدا کرده و از بدن خارج می‌کند؛ همچنین کبد داروهای مصرف‌شده را در فرایندی به نام متابولیسم دارو تجزیه و دفع می‌کند. زمانی که بیماری‌های کبد رخ دهد و این عضو به‌درستی کار نکند و این سموم در بدن جمع می‌شود و باعث بروز آسیب می‌شود.
- متابولیسم کربوهیدرات: کبد کربوهیدرات را به‌صورت گلیکوژن ذخیره می‌کند و برای حفظ قند خون در سطح طبیعی، آن را به گلوکز تجزیه می‌کند. مواقعی که بدن به انرژی زیادی در زمان کوتاهی نیاز دارد، گلیکوژن تجزیه و آزاد می‌شود.
- ذخیره ویتامین‌ها و مواد معدنی: کبد ویتامین‌های A، D، E، K و B12 و مس و آهن را ذخیره می‌کند و در زمان ساخت سلول خونی جدید در دسترس بدن قرار می‌دهد.
- انعقاد خون: پروتئین ماده‌ای لازم برای بقای موجودات است و در تمام بدن وجود دارد. برای لخته شدن خون به پروتئین و ویتامین K نیاز است؛ پروتئینی که این مسئولیت را به عهده دارد توسط کبد تولید می‌شود. ویتامین K هم توسط صفرای تولیدشده از کبد جذب می‌شود. زمانی که کبد وظیفه خود را به‌درستی انجام ندهد، خون لخته نمی‌شود؛ همین مورد باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود در ساده‌ترین حالت آن خونریزی یک بریدگی کوچک بند نمی‌آید و باعث کبودی می‌شود.
- تولید آلبومین: آلبومین نوعی پروتئین است که از نفوذ مایعات موجود در جریان خون به بافت‌های اطرافش جلوگیری می‌کند. همچنین هورمون‌ها، ویتامین‌ها و آنزیم‌ها را نیز در بدن منتقل می‌کند.
- مقاومت در برابر عفونت‌ها: کبد با خارج کردن باکتری‌ها از خون از ایجاد عفونت جلوگیری می‌کند.
علائم اختلال در عملکرد کبد
اختلال در عملکرد کبد می‌تواند سبب بروز بیماری‌های کبد شود. حال ممکن است برای شما این سؤال پیش بیاید که علائم بیماری های کبد کدام‌اند؟ تعدادی از این علایم عبارت‌اند از:
- عدم تحمل غذاهای چرب و ادویه‌دار
- افزایش وزن
- سردرد تکرارشونده
- سوءهاضمه
- یبوست مزمن
- ضایعات پوستی
- طعم فلزی در دهان
- تورم و یا درد شدید شکم
- اختلالات روده‌ای، سینوسی و آلرژیک
- سیستم ایمنی ضعیف
- پیری زودرس
- خستگی مزمن
- خونریزی و یا کبودشدن سریع پوست
- ورم پاها
- مدفوع آغشته‌به‌خون و یا قیر مانند و یا مدفوع کم‌رنگ
- ادرار تیره‌رنگ
- خارش طولانی‌مدت پوست
- بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و علائم شبیه آنفولانزا
عوامل ابتلا به بیماری‌های کبدی
علل بیماری های کبدی متعدد است. آشنایی با این علل یک راهکار عالی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کبد به شمار می‌رود. از شایع‌ترین عواملی که باعث ایجاد عارضه‌های کبدی می‌شوند عبارت‌اند از:
- استفاده زیاد از داروهای مسکن بیماری‌های کبد
- چاقی باعث تجمع چربی در بدن مخصوصاً کبد می‌شود که منجر به کبد چرب می‌شود.
- اگر اختلال در چربی‌های خون کنترل نشود، ممکن است به بیماری کبدی تبدیل شود.
- بیماری دیابت از عواملی است که به‌شدت به کبد آسیب می‌رساند؛ مخصوصاً دیابت نوع ۲.
- مصرف مشروبات الکلی سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و در گوارش اختلال ایجاد می‌کند و سبب آسیب به کبد می‌شود.
- نرسیدن مواد مفید و ویتامین‌های موردنیاز کبد، بدن را دچار اختلال خواهد کرد.
- انگل‌ها ویروس‌ها باعث به وجود آمدن عفونت و التهاب می‌شوند که سبب اختلال در فعالیت کبد می‌گردند.
- مسمومیت با برخی سموم و حلّال‌ها از عواملی است که می‌تواند برای کبد شما مشکل ایجاد کند.
- تتو یا پیرسینگ بدن در صورت آلوده بودن به مواد شیمیایی، باعث اختلال در عملکرد کبد خواهند شد.
- تزریق مواد با سرنگ مشترک و آلوده باعث ابتلا به بیماری‌های کبد می‌شود.
- گاهی وجود توده در کبد و تومورهای سرطانی موجب پدیدار شدن انواع بیماری‌های کبدی می‌شوند.
- رابطه جنسی پرخطر ریسک ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها همچون عارضه‌های کبدی را افزایش می‌دهد.
- تماس با مواد شیمیایی یا سمی که از طریق پوست وارد بدن می‌شوند، باعث آسیب به کبد خواهند شد.
- سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی
- مصرف خوراکی برخی داروها مثل تتراسایکلین، اسید والپروئیک و آمیودارون و مواد کورتون دار
- مبتلا بودن به برخی از بیماری‌ها مانند بیماری خودایمنی نظیر هپاتیت خودایمنی، سیروز صفراوی اولیه و کلانژیت اسکلروزان اولیه.
انواع بیماری های کبد
بیماری‌های کبد انواع مختلفی دارند. آشنایی با لیست بیماری های کبد به شناخت بهتر این بیماری و پیشگیری از ابتلا به آن‌ها کمک می‌کند. نام بیماری های کبد و علائم آن‌ها به شرح زیر است:
۱. کبد چرب؛ از رایج‌ترین بیماری‌های کبد
یکی از بیماری‌های شایع، کبد چرب است که افراد زیادی به این عارضه دچار هستند. به همین دلیل آشنایی با علائم کبد چرب مهم است. کبد چرب بیماری است که طی آن چربی در کبد تولید می‌شود و دو نوع اصلی از کبد چرب تاکنون وجود دارد:
1. بیماری کبد چرب غیرالکلی: عارضه کبد چرب غیرالکلی همان‌طور که مشخص است، ارتباطی به مصرف مواد الکلی ندارد. درواقع کبد چرب غیرالکلی، التهاب کبدی است که در اثر تجمع بیش از حد چربی در بافت کبد به وجود می‌آید. این نوع از بیماری‌های کبد به دلیل تجمع چربی‌های بسیار در کبد، موجب اختلال در فعالیت طبیعی بافت کبد می‌شود که در صورت پیشرفت این بیماری به نارسایی کبد و یا سیروز کبدی تبدیل می‌شود. بیماری کبد چرب غیرالکلی به دو صورت است:
- کبد چرب ساده که گرید آن‌یک است؛ مقدار چربی تولیدشده در کبد محدود است و باعث به وجود آمدن التهاب و یا آسیبی در سلول‌های کبد نمی‌شود. معمولاً پیشرفت این نوع از بیماری آن‌قدر زیاد نیست که به سلول‌های کبدی آسیب برساند و مشکلات جدی به وجود آورد.
- استئاتوهپاتیت غیرالکلی که باعث به وجود آمدن التهاب و آسیب به بافت کبد می‌شود و درنهایت ممکن است به فیبروز یا اسکار کبدی منجر شود. در صورت درمان نشدن و پیشگیری نکردن امکان دارد بیمار به سیروز کبدی یا سرطان کبد مبتلا شود.
2. بیماری کبد چرب الکلی: کبد چرب الکلی از دیگر بیماری‌های کبد که به علت مصرف بیش‌ازاندازه الکل و اعتیاد به آن به وجود می‌آید؛ به بیماری کبد چرب الکلی استئاتوهپاتیت الکی هم می‌گویند. کبد الکل‌های مصرفی را می‌شکند و از بدن حذف می‌کند؛ اما عمل شکستن الکل، می‌تواند ترکیبات خطرناکی را تولید کنند که باعث ایجاد التهاب و ضعف در سیستم ایمنی بدن می‌شوند. ادامه این بیماری و عدم درمان آن منجر به سیروز کبدی و درنهایت سرطان کبد می‌شود.
۲. سیروز کبدی
در بیماری سیروز کبدی، بافت‌های زخمی جایگزین بافت سالم و طبیعی کبد می‌شود. این بیماری باعث ایجاد اختلال جریان خون درون کبد شده و از عملکرد طبیعی آن پیشگیری می‌کند. از بین رفتن سلول‌های کبدی در اثر عوامل گوناگونی مانند اعتیاد به مصرف الکل، هپاتیت ویروسی یا تماس با سایر مواد شیمیایی سمی در کبد می‌تواند بروز کند. ازاین‌رو، علائم سیروز کبدی را جدی بگیرید.
۳. هپاتیت
یکی دیگر از بیماری‌های کبد که افراد بسیاری را درگیر خودکرده هپاتیت است که همان التهاب و ورم کبد است. عوامل گوناگونی مانند مصرف انواع داروها، مبتلا شدن به ویروس‌های هپاتیت A، B، C، D، E، بیماری‌های خودایمنی، مصرف الکل، شرایط ارثی و سموم مختلف موجب بروز هپاتیت می‌شوند. این یکی از بیماری های کبدی ارثی محسوب می‌شود. یکی از عوامل مهم در مرگ زودرس انسان‌ها هپاتیت ویروسی محسوب می‌شود.
بر اساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی ۳۸۵ میلیون ناقل هپاتیت B و ۱۷۰ میلیون ناقل هپاتیت C در سراسر دنیا وجود دارد و سالانه بیش از یک میلیون مرگ در اثر هپاتیت رخ می‌دهد.
۴. لکه‌های کبدی
در علم پزشکی به این بیماری LENTIGO یا لکه‌های پیری می‌گویند. بر روی صورت یا پشت دست‌ها، لکه‌های قهوه‌ای روشن یا تیره‌ای پدیدار می‌شوند که به کک‌ومک شباهت دارند و اندازه آن‌ها ممکن است به ۲.۵ سانتی‌متر نیز برسد.
۵. سرطان کبد؛ از بیماری‌های خطرناک کبد
از خطرناک‌ترین بیماری‌های کبد، سرطان کبد است. زمانی که سلول‌های کبدی شروع به رشد سرطانی کنند، سرطان کبد به وجود می‌آید و شکل آن‌ها تغییر می‌کند. عملکرد سلول‌های کبدی سم‌زدایی در بدن است و زمانی که سرطانی می‌شوند قادر به انجام صحیح فعالیت‌هایشان نمی‌باشند. تومورهای کبد گاهی خوش‌خیم و گاهی بدخیم هستند. سرطان کبد به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. این بیماری در اثر پیشرفت می‌تواند بخش‌های دیگر بدن را نیز درگیر کند.
سرطان کبد بسیار خطرناک است و به طور معمول غربالگری‌های زودهنگام در درمان و تشخیص به‌موقع بسیار حائز اهمیت است. سرطان کبد علائمی همچون کم شدن اشتها، زردی، بی‌حالی، تهوع و استفراغ، تب و خستگی و ضعف دارد.
۶. زردی یا یرقان
حتماً گاهی مشاهده کرده‌اید که پوست نوزادان به رنگ زرد است؛ به این زردی پوست یرقان نوزادی یا هایپر بیلی‌روبین می‌گویند. این یکی از بیماری‌های کبد شناخته‌شده به شمار می‌رود. زمانی که غلظت رنگ‌دانه بیلی‌روبین بیش از حد طبیعی باشد، در پوست و سفیدی چشم شخص مبتلا نمایان می‌شود. یکی از مواد صفرا، بیلی‌روبین است که در کبد تولید می‌شود و در هضم و گوارش مواد غذایی بسیار مؤثر است.
رنگ مایل به زرد صفرا به دلیل وجود بیلی‌روبین در آن است. در بعضی از بیماری‌ها این رنگ‌دانه در خون تجمع پیدا می‌کنند که موجب زرد شدن رنگ پوست می‌شود؛ برخی از عواملی که موجب بروز این عارضه می‌شوند عبارت‌اند از: هپاتیت، انسداد یا ناهنجاری در مجاری صفراوی، و برخی از انواع کم‌خونی.
۷. فیبروز کبدی
زمانی که بافت فیبری در میان بافت کبد تجمع باید سبب بروز فیبروز کبدی می‌شود. این یکی از بیماری‌های کبد است که به دنبال آسیب به بافت کبد و فرایند ترمیم آن ایجاد می‌شود. ازآنجایی‌که این بیماری می‌تواند عملکرد کبد را به‌شدت کاهش دهد، آشنایی با علائم فیبروز کبدی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
نحوه تشخیص بیماری‌های کبدی
پزشک برای تشخیص بیماری کبد، پرونده پزشکی شما بررسی می‌کند و معاینه جسمی انجام می‌دهند. بعد از بررسی علائم شما در معاینه جسمی به شما گفته می‌شود که برخی از آزمایش‌ها را انجام دهید. پزشک متخصص بعد از دیدن نتیجه آزمایش‌ها می‌تواند بیماری کبد را تشخیص دهد. آزمایش خون یکی از این موارد است؛ در این آزمایش تعداد گلبول‌های قرمز و سفید و مقدار آهن موجود در خون بررسی می‌شود. علاوه بر این آزمایش، آزمایش‌ها و تصویربرداری دیگری انجام می‌شود که شامل موارد زیر است:
- سی‌تی‌اسکن: با استفاده از پرتونگاری تغییرات و آسیب‌دیدگی‌های کبد نشان داده می‌شود.
- تست MRI: در این مورد با استفاده از امواج رادیویی تصویری دقیق از بافت‌های بدن به دست می‌آید. به همین دلیل تشخیص بیماری های کبدی با استفاده از این روش ممکن است.
- سونوگرافی: در این تست از امواج صوتی با سرعت بالا برای ایجاد تصاویر از اندام‌ها استفاده می‌شود. تشخیص بیماری های کبدی با سونوگرافی از رایج‌ترین روش‌ها به شمار می‌رود.
- بیوپسی: بیوپسی یا نمونه‌برداری روشی برای بررسی دقیق‌تر بافت‌هایی از بدن است که مشکوک به ابتلا به بیماری هستند.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های کبدی
در صورت رعایت برخی موارد می‌توانید از ابتلا به بیماری‌های کبد جلوگیری کنید و یا حتی وضعیت خود را بهبود ببخشید:
- استفاده نکردن از مشروبات الکلی
- پرهیز از رفتارهای پر ریسک مانند برقراری روابط جنسی پرخطر، انجام تتو پیرسینگ
- عدم استفاده از سرنگ مشترک برای تزریق
- عدم مصرف دارو بدون تجویز پزشک
- عدم تماس با مایعات بدن شخص مبتلا به هپاتیت B و C (در صورت حضور در محیط‌های خطرناک حتماً واکسن هپاتیت A و B بزنید.)
- شستن دست‌ها پیش از مصرف مواد غذایی
- داشتن برنامه غذایی سالم
- ورزش روزانه
- کاهش وزن و کنترل چربی خون
- هنگام استفاده که از مواد شیمیایی سمی و حشره‌کش‌ها، دستکش، ماسک و کلاه محافظ استفاده کنید. این‌گونه از ورود مواد شیمیایی به بدن از طریق پوست و تنفس جلوگیری خواهید کرد.
- تغذیه و سلامت کبد
- برای پیشگیری از بیماری‌های کبد و حفظ سلامتی آن رعایت رژیم غذایی بسیار مهم است. مواد غذایی که مصرف می‌کنیم نه‌تنها بر کبد بلکه بر عملکرد تمام اعضای بدن تأثیر می‌گذارد. مصرف خوراکی‌های غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها یکی از روش‌های موجود برای حفظ سلامت کبد و سلامت عمومی بدن به شمار می‌رود. محصولات خوراکی که از آنتی‌اکسیدان‌ها غنی هستند در پاک‌سازی اثر رادیکال‌های آزاد و مواد مضر موجود در کبد بسیار مؤثر هستند.
- سبزی‌هایی همچون چغندر و هویج به دلیل اینکه حاوی آنتی‌اکسیدان‌های کاروتنوئید و بتاکاروتن می‌باشند برای کبد و مشکلات آن بسیار مفید هستند. میوه‌هایی مانند انار و آلبالو را نیز می‌توانید در برنامه تغذیه خود جا بدهید؛ زیرا عملکرد مفیدی برای کبد دارند. سیر نیز یکی از مواد غذایی بسیار مفید است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. سلنیوم و گلوتاتیون موجود در سیر عملکردی شبیه به آنتی‌اکسیدان‌ها دارد که در جلوگیری از ایجاد بیماری‌های کبد مفید است.
جمع‌بندی
کبد بزرگ‌ترین غده در بدن مهره‌داران است. رنگ کبد سالم قهوه‌ای مایل به قرمز است و جنسی شبیه به لاستیک دارد. این غده وظایف بسیاری دارد که مهم‌ترین آن ترشح صفرا است که بدن برای هضم غذا از آن استفاده می‌کند. پاک کردن بدن از سموم، متابولیسم کربوهیدرات، ذخیره ویتامین‌ها و مواد معدنی، انعقاد خون، تولید آلبومین و مقاومت در برابر عفونت‌ها از دیگر وظایف کبد است.
علائم درست کار نکردن کبد شامل: عدم تحمل غذاهای، چرب و ادویه‌دار، افزایش وزن، سردرد تکرارشونده، سوءهاضمه، یبوست مزمن، سیستم ایمنی ضعیف، پیری زودرس، خستگی مزمن، خونریزی و یا کبودشدن سریع پوست، ورم پاها و… است. از مهم‌ترین بیماری‌های کبد نیز می‌توان به کبد چرب، سیروز، هپاتیت، لکه‌های کبدی، سرطان کبد، یرقان و فیبروز اشاره کرد.
برای اینکه کبد سالمی داشته باشید از مواد غذایی که دارای ویتامین C،B، E است استفاده کنید از خوردن میوه و سبزی‌هایی که حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها هستند هم غافل نشوید.
