علائم فیبروز کبدی و روش‌های تشخيص آن

کبد یکی از بزر‌گ‌ترین و مهم‌ترین اندام‌های بدن است که فعالیت‌های مهمی را برعهده دارد. این عضو مهم به تنهایی بیش از ۵۰۰ فعالیت حیاتی را هدایت می‌کند. بدیهی است درصورتی که دچار اختلال شود مشکلات متعددی برای فرد ایجاد می‌شود. متاسفانه کبد به دلیل موقعیت و فعالیت‌های متنوع خود در معرض بسیاری از بیماری‌ها قرار دارد که فیبروز کبدی یکی از آن‌ها است. آشنایی با علائم فیبروز کبد به پیشگیری از ابتلا به این بیماری کمک می‌کند.

ممکن است برای شما این سوال پیش بیاید که فیبروز کبد چیست و آیا فیبروز کبد خطرناک است؟ در پاسخ باید گفت که فیبروز کبد نوعی بیماری است که به دلیل تجمع غیرطبیعی فیبر در کبد رخ می‌دهد. این تجمع ممکن است به دلایل مختلف از جمله آسیب کبدی، مصرف الکل، کبد چرب غیر الکلی، هپاتیت وریدی مزمن و رژیم غذایی نامناسب ایجاد شود. تشخیص به موقع این بیماری نقش مهمی در درمان آن ایفا می‌کند.

همه چیز پیرامون فیبروز کبدی

ممکن است بارهاوبارها نام فیبروز کبدی را شنیده باشید، اما با ماهیت این بیماری، علت بروز و علائم فیبروز کبد آشنا نباشید. فیبروز کبدی یکی از بیماری‌های شایع کبدی است که روزانه عده بسیاری را در سراسر دنیا آزار می‌دهد. فیبروز کبدی ناشی از تجمع فیبر غیرطبیعی در کبد است. به‌عبارت‌دیگر زمانی که کبد زخم می‌شود، از طریق تجمع کلاژن جدید خودش را ترمیم می‌کند و در نتیجه بافتی فیبری در کبد ایجاد می‌شود که به آن فیبروز کبدی می‌گویند.

تاثیر فیبروز بر کبد بسیار است و می‌تواند عوارض متعددی داشته باشد. زمانی که زخم‌ها به طور مداوم و طولانی‌مدت در بافت کبد ایجاد شود، بازسازی بخش آسیب‌دیده باعث ایجاد زخم‌های اسکار می‌شود. زخم‌های اسکار باعث تجمع پروتئین‌های اضافی در کبد شده و به همین دلیل سلول‌های کبدی عملکرد خود را از دست می‌دهند و بدین ترتیب مشکلات و عوارض متعددی را برای فرد به ارمغان می‌آورند.

مراحل بیماری فیبروز کبدی

فیبروز کبدی درصورتی‌که به‌موقع تشخیص داده شود قابل‌درمان است. اما اگر بیمار بسیار دیر متوجه ابتلا به آن شود و درمان مناسبی اتخاذ نگردد این بیماری ممکن است به سیروز کبدی نیز تبدیل شود. به‌طورکلی برای پیشرفت فیبروز کبدی پنج مرحله ذکر شده است. مرحله اول، اصطلاحاً بدون فیبروز است؛ اما در مرحله بعد به فیبروز ورید باب بدون سپتوم تبدیل می‌شود.

با پیشرفت این مرحله فیبروز ورید باب با کمی سپتوم و در نهایت فیبروز ورید باب با سپتوم‌های متعدد پدید می‌آید. در نهایت به دنبال این پیشرفت‌ها سیروز کبدی که شدیدترین مرحله فیبروز است پدید می‌آید. علائم فیبروز کبد باتوجه‌به مرحله آن ممکن است متفاوت باشد. لازم به ذکر است که عمر بیمار هم به مرحله فیبروز کبدی بستگی دارد.

امید به زندگی افرادی که در مرحله ابتدایی آن قرار دارند، به طور متوسط بین ۱۵ تا ۲۰ سال است. هرچه شدت بیماری بیشتر باشد خطر بیشتری زندگی فرد را تهدید می‌کند. متأسفانه، درمان قطعی برای بیماری فیبروز کبدی وجود ندارد؛ اما پزشک باتوجه‌به مرحله پیشرفت بیماری و علائم آن بهترین درمان را اتخاذ می‌کند تا از پیشرفت آن و تبدیل به سیروز کبدی جلوگیری کند و علائم آن را کاهش دهد. درمان دارویی، جراحی، درمان‌های گیاهی و اصلاح رژیم غذایی از روش‌های رایج درمانی هستند.

علائم فیبروز کبدی چیست؟

آشنایی با علائم فیبروز کبد یک راهکار عالی برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری است؛ زیرا اگر علت بیماری به‌درستی شناسایی نشود و درمان فیبروز کبد صورت نگیرد، احتمال برزو سیروز کبدی، نارسایی کبد و سرطان کبد وجود دارد. بر اساس پژوهش‌های انجام شده حدود ۷٪ از مردم دنیا به بیماری فیبروز کبدی مبتلا هستند؛ اما به علت اینکه این بیماری در مراحل خفیف و متوسط علایمی ندارد، فرد از وجود این بیماری بی‌خبر است. بیشتر بیماری‌های کبد در مراحل اولیه بدون علامت هستند؛ زیرا کبد تا زمانی که آسیب جدی نبیند علائمی برزو نمی‌دهد.

با پیشرفت بیماری فیبروز کبدی فرد بیمار دچار علایم و نشانه‌های می‌شود که شامل کاهش اشتها، کاهش وزن بی‌دلیل، احساس خستگی و ضعف، حالت تهوع، استفراغ، خونریزی و کبودی بسیار راحت، دردهای شکمی در بالا و سمت راست آن، ادرار تیره، زردی پوست و سفیدی چشم، تجمع مایعات در ساق و قوزک پا و آب آوردن شکم است. خارش‌های شدید پوستی، مشکل در تفکر و تمرکز و اختلال در خواب نیز از دیگر علائم فیبروز کبد هستند.

در صورتی که فرد در شرایط حاد بیماری قرار گرفته باشد ممکن است علائمی نظیر عدم تشخیص شب و روز، تحریک‌پذیری، تغییر شخصیت، فراموشی، خواب‌آلودگی و گیجی را تجربه کند. این علائم در شرایطی بروز پیدا می‌کنند که سموم بدن از جمله آمونیاک با مقدار بسیاری در بدن تجمع پیدا کرده باشند. این اتفاق در مراحل پایانی بیماری و زمانی که فرد در گریدهای بالا قرار دارد بروز پیدا می‌کند.

علل ابتلا به فیبروز کبدی

حال ممکن است برای شما این سؤال ایجاد شود که اصلاً فیبروز کبدی به چه علتی رخ می‌دهد. در پاسخ باید گفت که این بیماری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود؛ اما اولین و مهم‌ترین آن بیماری کبد چرب است. دلایل دیگر آن شامل موارد زیر است:

• مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی
• تجمع بیش از حد آهن در کبد (هموکروماتوز)
• تجمع مس در بدن که به دلیل بیماری ویلسون ایجاد می‌شود.
• انسداد صفراوی
• هپاتیت خودایمنی وهپاتیت ویروسی B و C
• اختلالات سیستم ایمنی بدن از جمله کلانژیت اسکلروزان
• ابتلا به برخی از بیماری‌های ژنتیکی از جمله سندروم آلاژیل
• سابقه عفونت‌هایی مثل سفلیس و بروسلوز
• مصرف برخی از داروها مانند آمیودارون (Amiodarone)، متوترکسات (Methotrexate)، کلرپرومازین (Chlorpromazine)، ایزونیازید (Isoniazid)، تولبوتامید (Tolbutamide)، اکسی‌فنیساتین (Oxyphenisatine) و متیل دوپا (Methyldopa)

عوامل دیگری نیز هستند که می‌توانند علائم فیبروز کبد و سرعت پیشرفت بیماری را افزایش دهند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سن بالا، جنسیت مرد، چاقی، دیابت، پیوند عضو، استعمال دخانیات، مصرف نوشیدنی‌های الکی، ابتلا به هپاتیت یا بیماری‌های کبدی و ابتلا به عفونت‌های ویروسی مثل HIV، HBV، HCV و HDV اشاره کرد.

راه‌های تشخیص فیبروز کبدی

روش‌های مختلفی برای تشخیص فیبروز کبدی وجود دارد که الاستوگرافی کبد یا فیبرو اسکن کبد، سونوگرافی فیبروز کبد و نمونه‌برداری از آن راه‌های تشخیصی هستند. اینکه کدام روش برای تشخیص این بیماری در پیش گرفته شود بستگی به شرایط بیمار، هزینه، دقت آزمایش و آسانی و کم‌خطر بودن آن دارد. اولین گام برای تشخیص پس از مشاهده و بررسی علائم فیبروز کبد در بیمار آغاز می‌شود. سپس پزشک برای‌آنکه ارزیابی کلی از عملکرد کبد داشته باشد برای فرد آزمایش آنزیم‌های کبدی شامل ALT و AST تجویز می‌کند.

با مشاهده علائم و نتایج آزمایش پزشک ارزیابی دقیق‌تری از وضعیت کبد خواهد داشت و این کار را با استفاده از روش‌های تصویربرداری از کبد انجام می‌دهد. شناخته‌شده‌ترین روش‌های عکس‌برداری از کبد شامل الاستوگرافی، بیوپسی کبد و سونوگرافی هستند. سونوگرافی فیبروز کبد یک روش رایج برای تشخیص بیماری است که عوارضی برای بیمار به همراه ندارد.

الاستوگرافی یا فیبرو اسکن روش دیگری است که با استفاده از امواج اولتراسوند بافت کبد را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. آخرین روش ارزیابی نمونه‌برداری یا بیوپسی از کبد است که به دلیل تهاجمی بودن تنها در صورت لزوم و برای تشخیص شدت بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. با وجود تمامی این موارد مهم‌ترین گام در جهت تشخیص بیماری، توجه به علائم فیبروز کبد و مراجعه سریع به پزشک متخصص است.

راهکارهای پیشگیری از ایجاد فیبروز در کبد

باتوجه‌به آنکه درمان‌های کنونی برای فیبروز کبدی پاسخگو نیست و چالش‌های متعددی برای کنترل این بیماری وجود دارد، پیشگیری از ایجاد آن بهترین راهکار برای مقابله با شیوع ابن بیماری به نظر می‌رسد. مهم‌ترین اقدامی که باید برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری در پیش بگیرید، داشتن رژیم غذایی سالم و مفید است. به همین دلیل بهتر است در رژیم غذایی روزانه خود مواد غذایی مثل انواع میوه و سبزیجات، غلات دارای سبوس و خوراکی‌های غنی از پروتئین گیاهی و جانوری را بگنجانید.

از طرفی دیگر، اگر وزن شما بیش از اندازه معمول است باید برای پیشگیری از فیبروز کبدی آن را کاهش دهی. افزایش وزن با افزایش تجمع چربی در بافت کبد همراه است که این از دلایل اصلی ابتلا به فیبروز کبدی به شمار می‌رود. به‌علاوه، ورزش کردن و داشتن تحرک کافی در روز می‌تواند به سلامت کبد و بهبود عملکرد آن کمک کرده و از ایجاد علائم فیبروز کبد جلوگیری کند.

حذف برخی از مواد غذایی از رژیم روانه نیز می‌تواند در جلوگیری از ایجاد فیبروز در کبد مؤثر باشد. از مهم‌ترین این مواد غذایی می‌توان به غذاهای پرچرب و سرخ‌کرده، فست‌فودها، شیرینی‌جات، نوشیدنی‌های گازدار، خوراکی‌های تهیه‌شده با آرد سفید، غذاهای پرنمک و نوشیدنی‌های الکلی اشاره کرد. ازاین‌رو، مهم‌ترین گام در پیشگیری از ابتلا به این بیماری، اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی است.

جمع‌بندی

کبد از مهم‌ترین اندام‌های بدن است زمانی که کبد زخم می‌شود از طریق تجمع کلاژن جدید خودش را ترمیم می‌کند و در نتیجه بافتی فیبری در کبد ایجاد می‌شود که به آن فیبروز می‌گویند. اصلی‌ترین علت فیبروز کبدی کبد چرب است و دلایلی مانند نوشیدنی‌های الکلی، تجمع مس و آهن در بدن، مصرف برخی از داروها و … در آن تأثیرگذار است.

این بیماری معمولاً در ابتدا علایمی ندارد. علائم فیبروز کبد در مراحل پیشرفته‌تر شامل کاهش اشتها، کاهش وزن بی‌دلیل، احساس خستگی و ضعف، یرقان، آب آوردن شکم و قسمت‌های از پا و… است. برای فیبروز کبدی راه درمان قطعی وجود ندارد؛ اما با رعایت نکات تغذیه‌ای تا مقدار بسیار زیادی می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.